چنان چه پیش از این گذشت، مهریه در اسلام هدیه‌ای است از جانب مرد برای درخواست زندگی مشترک با زن و البته جنبه‌ی اقتصادی و مالی نیز برای زن دارد. زن، مالک مهریه است و حق دارد مهریه را هرگونه خود صلاح می‌داند مصرف کند.

در جریان ازدواج حضرت فاطمه (علیهما‌سلام) با حضرت علی (علیه ‌السلام)، مهریه‌ی حضرت فاطمه (علیهما‌سلام) که امام علی (علیه ‌السلام) با فروش زره جنگی خود آن را پرداخت کرده بود، با صلاحدید پیامبر (صلّی ‌الله‌ علیه ‌و‌ آله) و موافقت دخترشان، برای خرید لوازم اولیه‌ی زندگی و برخی از نیازهای شخصی حضرت زهرا (علیهما‌سلام) به مصرف رسید.(1)

مهریه‌ای که پشتوانه و ضامن استحکام زندگی خانوادگی تلقی می‌شود تا مرد را در طلاق دادن زن  در محدودیت و فشار قرار دهد، به هیج وجه با ویژگی‌های مهریه در اسلام سازگار نیست؛ زیرا در اندیشه‌ی اسلامی همان شیوه‌ی طبیعی و فطری پرداخت مهریه تأیید شده است یعنی به محض ازدواج، شایسته است مرد مهریه را به همسرش تقدیم کند و هنگامی که زن مهریه را دریافت کرد، دیگر چیزی بر عهده‌ی مرد نیست تا مانع از طلاق باشد.

این که امروزه مهریه را مبلغی سنگین قرار می‌دهند و این مهریه به عنوان طلبِ زن بر عهده‌ی مرد قرار می‌گیرد مغایر با شیوه‌ اسلامی در تعیین و پرداخت مهریه است. در سخنان پیشوایان دینی توصیه‌های فراوانی درباره‌ی مهریه و اهمیت پرداخت قطعی آن توسط مرد به چشم میخورد.

از جمله در سخنی از امام صادق (علیه ‌السلام) آمده است: «هر کس برای همسرش مهریه قرار دهد اما تصمیم به پرداختِ آن نداشته باشد، همانند سارق است»(2) نیز پیامبر (صلّی ‌الله‌ علیه ‌و‌ آله) فرموده‌اند: «خداوند هر گناهی را می‌بخشد جز کسی که اجرت کارگر را ندهد و مردی که مهریه‌ی همسرش را ندهد».(3)

از این که در سخنان معصومین (علیه ‌السلام) توصیه شده است همه یا بخشی از مهریه‌ی خویش را به شوهران خود ببخشند، به خوبی آشکار می‌شود که از دیدگاه اسلام، مهریه پشتوانه‌ی جلوگیری از طلاق نیست وگرنه توصیه به بخشش آن نامعقول می‌نمود. در حدیثی از امام صادق (علیه ‌السلام) می‌خوانیم: «زنی که مهریه‌اش را به شوهرش ببخشد خداوند ثواب و پاداش هزار شهید و ثواب یک سال عبادت را برای او قرار می‌دهد».(4)

افزون بر همه‌ی آن چه گفته شد، سخن و سیره‌ی پیامبر و پیشوایان معصوم (علیه ‌السلام) به خوبی نشان می‌دهد که در اسلام سفارش شده است مهریه‌ی زنان کم و سبک باشد و مهریه‌ی سنگین، ازدواج را نامبارک و نامیمون می‌کند.

امام صادق (علیه ‌السلام) فرمودند: «شومی و نامبارکی زن، مهریه‌ی زیاد و بدرفتاری و تندخویی با شوهر است».(5) با وجود این، چنان چه دختر و خانواده‌ی او خواستار مهریه‌ای زیاد و گران‌بها باشند، اسلام هر چند این کار را چندان پسندیده نمی‌داند؛ اما آن را ممنوع نیز نساخته و اختیار را به مرد واگذار کرده است و در صورت پذیرفتن مرد، زن می‌تواند مهریه‌ی مورد نظر خویش را از او طلب کند.

همه‌ی آن چه درباره‌ی سفارش اسلام در زمینه‌ی کم بودن مهریه گفته شد، خطاب به زن و خانواده‌ی اوست: این توصیه به داماد و خانواده‌ی او نیست بلکه اگر در توان مرد باشد سزاوار است مهریه‌ی مناسب و درخور و حتی سنگین به زن پیشنهاد کند؛ البته تا جایی که به زیاده‌روی و اسراف اموال و الگو شدن این روش کشیده نشود و از سر صدق و دوستی و محبت نسبت به زن باشد.

این توصیه به مردان روایاتی استنباط می‌شود که در آن‌ها از مرد خواسته شده است بر زن و فرزندان خود انفاق کند و از تأمین نیازها و ایجاد گشایش مالی برایشان غافل نشود.

آخرین نکته این که دختران و پسران جوان در هنگام ازدواج باید مبنای دوام و استمرار زندگی را صداقت، امانت، ایمان به خدا و محبت به یکدیگر قرار دهند نه پشتوانه‌های مادی؛ زیرا هرگاه

شعله‌ی محبت در خانواده خاموش شود، نگه داشتن زن در کنار مرد و اجبار کردن مرد به زندگی با زن آن هم با توسل به مهریه‌ی سنگین، بزرگ‌ترین شکست روحی برای زن و اهانت به اوست.

برای زن، زندگی از هنگامی زیبا و شیرین است که همسرش گِرد شمع وجود او پرواز کند و او را دوست بدارد نه آن که زن، با فشار قانون و قدرت مهریه‌ی سنگین، خود را بر مرد تحمیل کند.

چنین وضعیتی به هیچ روی برای زن و مرد گزینه‌ی درستی نخواهد بود. البته نباید فراموش کرد زنانی که در آغاز آفرینش مشترک با تعیین مهریه‌ی سنگین برای خویش، به دنبال دست‌یابی به پشتوانه‌ی زندگی آینده و جلوگیری از طلاق هستند، بذر بی‌اعتمادی را به وجود خود و همسرشان می‌کارند و پایه‌های صداقت و همدلی را در زندگی مشترک سست می‌کنند؛ زیرا به جای تکیه و اعتماد به شخصیت، صداقت و ایمان همسر و خانواده او، به گونه‌ای غیر مستقیم اعلام کرده‌اند به آنان اطمینان ندارند.
 

پی‌نوشت‌ها:

1- سید هشم رسولی محلاتی، زندگانی حضرت فاطمه (علیهما‌سلام)، ص 53
2- محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج 5، ص 383
3- محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 100، ص 129  
4- محمد بن حسن عاملی، وسائل الشیعه، ج 5، ص 37
5- علی بن بابویه صدوق، کتاب من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 378
 
منبع: زن در خانواده، سیدجعفر حق شناس، با همکاری پژوهشکده باقرالعلوم (علیه ‌السلام)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، پاییز 1390.